Les in mannelijkheid

De afgelopen twee dagen bezochten we als reporters voor Mensen met een Missie een internaat in Gutierrez, Tekove Katu (eeuwig leven). Na een rit van 2,5 uur vanaf Santa Cruz werden we meer dan hartelijk welkom geheten door de leraren en leerlingen van de school in de vorm van liedjes en optredens en uitgebreide toespraken waarin we minstens 50 keer werden bedankt voor onze komst.

Klein Bolivia

De school is in 1980 opgericht door pater Dino Tarcisio (82 jaar), 4 jaar nadat hij als missionaris naar Bolivia kwam. In tegenstelling tot wat wellicht ons beeld is van “de missie” heeft pater Dino zich altijd ingezet voor de inheemse culturen. Sterker nog, in elke derde zin benoemt hij dat het zo belangrijk is om respect te hebben voor de inheemse culturen en hen te helpen hun identiteit te bewaren. Over de samenstelling van de groep leerlingen (15-25 jaar) in de school wordt dan ook meerdere keren gezegd dat het een “klein Bolivia” is, omdat zij de culturele diversiteit van het land vertegenwoordigen. Zo zijn er Guarani leerlingen (veruit de grootste groep, omdat de school zich in Guarani gebied bevindt), maar ook Guarayos, Benis, Mojeños en Weenhayabes. De pater zelf is een fantastische, bescheiden, lieve man die over zichzelf na deze 40 jaar ook praat alszijnde “Guarani”.

De leerlingen volgen een vier jaar durende beroepsopleiding op het gebied van verpleegkunde, voedingskunde (dietiek) of milieu (en landbouw). Ze hebben telkens 3 maanden les in de school en werken vervolgens 3 maanden in de praktijk. Soms in het dorp waar ze vandaan komen, soms ergens anders. Maar allemaal met het doel om uiteindelijk als verpleegkundige, voedingskundige of landbouwspecialist terug te gaan naar hun eigen dorp om ook daar de mensen te helpen. Het woord “werken” wordt niet genoemd. Het is echt hun missie (hoe toepasselijk) om hun eigen dorp verder te helpen. Als diëtist bijvoorbeeld omdat veel mensen ondervoed zijn. Niet dat ze te weinig te eten krijgen, maar vaak wel te eenzijdig en slecht eten. Of als verpleegkundige, omdat veel mensen nog onnodig lijden aan voorkombare ziektes.

Gratis onderwijs

Het bijzondere aan deze school is dat de leerlingen er gratis onderwijs kunnen krijgen. De pater zamelt geld in waarmee hij de opleiding van de kinderen kan betalen. Mensen met een Missie financiert de lessen over “Mannelijkheid” en “Geweld” die eenmaal per maand, op zaterdag worden gegeven door een groep progressieve theologen: Red de teolog@s. Dit wordt bewust geschreven met een @ omdat het zowel vrouwen (teologAs) als mannen (teologOs) betreft. De les over geweld spreekt redelijk voor zich. Er is in Bolivia heel veel geweld tegen vrouwen (door mannen) maar ook kinderen worden regelmatig psychisch of fysiek mishandeld (door beide ouders). In de lessen is aandacht voor de verschillende vormen van geweld, zodat zij die herkennen en de manieren waarop hiermee om gegaan kan worden. Maar ook worden teksten uit de bijbel gebruikt om aan te geven dat geweld niet hoort bij het geloof. De les over mannelijkheid gaat over hoe een man man kan zijn. In Bolivia heerst, zoals in veel Latijns Amerikaanse landen het mannelijkheidsbeeld van machismo. Oftewel de man is stoer en dominant.

In het klaslokaal hangt een poster waarop een man getekend staat. Hierop zijn aan de linkerkant de negatieve eigenschappen van mannelijkheid geschreven en aan de rechterkant de positieve eigenschappen. De leerlingen hebben dit zelf gemaakt. Zo staat links o.a. egoïstisch en vernietigend en rechts staat (harde) werker, aardig en moedig.

Verhalen van de leerlingen

Over die onderwerpen, geweld en mannelijkheid, spraken we vandaag, na de mis uiteraard (het is en blijft toch een katholiek land en de school heeft niet voor niets een pater aan het hoofd), met zeven leerlingen van de school.

Door de lessen weet ik: Ik ben niet mijn vader – José (19)

José is een jongen die Fraukje (mijn medereporter) en mij al eerder was opgevallen. Zowel tijdens het voorstelrondje als bij de dansavond alsook in de kerk vanochtend stond hij vooraan met zijn gitaar en leidde hij met zijn stem de liederen die werden gezongen. Hij blijkt 19 jaar te zijn en behoort tot de inheemse groep Guarayo uit het Amazone deel van Bolivia, even ten noorden van Santa Cruz. Jose heeft geen familie in zijn oorspronkelijke dorp. Zijn ouders zijn uit elkaar gegaan nadat zijn vader een andere vrouw kreeg. Jose was toen 12 jaar. Zijn moeder werkt in een andere plaats. Voordat zijn vader vertrok was er in het gezin veel geweld. Zowel fysiek alsook psychisch. Zijn moeder werd geslagen en tegen Jose zelf werd vaak gezegd “Je bent mijn zoon niet”, of “Je bent een waardeloos kind”. Jose heeft altijd gedacht dat dit nu eenmaal het karakter van zijn vader was, dat dit zo hoorde en dat hij zich zelf waarschijnlijk ook zo moest gaan gedragen. Totdat hij op deze school de lessen over mannelijkheid kreeg. Door deze lessen heeft hij geleerd dat je een dergelijke situatie kunt veranderen, maar ook dat je je als man niet zo hoeft te gedragen. Dat je kunt veranderen. En belangrijker nog dat hij niet zijn vader is en zich ook niet zoals hij hoeft te gedragen. Hij heeft geleerd hoe hij zich moet gedragen ten opzichte van vrouwen, met meer respect en dat geweld niet “normaal” is, in welke vorm dan ook.

Alcohol is een groot probleem. Mijn vader kwam altijd al dronken thuis van zijn werk. – Natalya (18)

Natalya, een spraakzame meid van 18 herkent het geweld in huis. Ze is Beni-Moxo en groeide op in een dorp in het midden van Bolivia. Samen met haar broertje is ze hoofdzakelijk opgegroeid met haar moeder en stiefvader. Haar echte vader werkte als boer en kwam altijd al dronken thuis van zijn werk. Het was gebruikelijk dat onder werktijd al de nodige alcohol werd genuttigd en op haar vader had dit een zeer negatieve invloed. Door de alcohol was hij heel agressief, hetgeen hij vooral uitte richting haar moeder. Zij werd zwaar mishandeld. Door de lessen over geweld tegen vrouwen en mannelijkheid heeft Natalya geleerd dat dit gedrag niet nodig is en zeker niet normaal is. Sterker nog, dat dit soort gedrag kan veranderen en dat toekomstige generaties het hopelijk anders zullen gaan doen.

Van mijn ouders leerde ik al respectvol om te gaan met ouderen en vrouwen. – Donato (23)

Donato, de Weenhayabe-jongen aan het einde van de groep luistert en blijkt de verhalen van Natalya en Jose niet te herkennen. Hij groeide als 1 van 5 broers op bij zijn moeder. Zijn ouders waren wel getrouwd, maar zijn vader overleed toen hij 17 jaar was. Inmiddels is hij 23 en bezig met zijn tweede jaar in de opleiding milieukunde. Hij vindt landbouw interessant. Juist doordat hij met vrijwel alleen maar mannen is opgegroeid verwachtten Fraukje en ik van hem een meer macho houding. Niets is minder waar. Hij is de rust zelve. In tegenstelling tot de rest is hij niet Katholiek, maar Evangelisch. In het gebied waar hij vandaan komt (in het zuiden van Bolivia) is dat de meest aanwezige godsdienst. Hij zegt de lessen over geweld en mannelijkheid wel heel belangrijk te vinden, maar zelf heeft hij er weinig nieuws geleerd. Zijn ouders brachten hem altijd al bij dat je respectvol dient om te gaan met ouderen, maar ook met vrouwen.

De gesprekken met de leerlingen brengen mij weer even terug in de tijd dat ik mijn onderzoek deed. Gelukkig gaat het met mijn Spaans ook steeds beter en ben ik het even kwijt dan vult Fraukje mij goed aan of worden we geholpen door Andrea of Anna die beiden vloeiend Spaans spreken. Grappig genoeg begrijpt ook José ons krakkemikkige Spaans goed en kan hij zelfs een en ander “vertalen” voor zijn schoolgenoten. Ik vind het heel bijzonder om zo in gesprek te zijn met deze jongeren en ik verbaas me er echt over hoe open ze zijn tegen ons. Geweld in je gezin meemaken is al niet niets, dat ze daar dan met ons, witte, vreemde mensen over willen praten maakt hun verhalen des te indrukwekkender.
Samenleven als broeders en zussen

De eenheid tussen mensen, van welke afkomst ook, dát is wat ik van deze school meeneem mijn verdere leven in! – Rubelia (20)

Dat de leerlingen op de school één grote familie vormen is heel duidelijk te zien en te voelen. Jongens en meisjes zitten door elkaar bij elkaar aan tafel voor ontbijt, lunch en avondeten, ze helpen elkaar, maken grapjes. Er heerst een hele fijne sfeer en wij voelen ons al na 1 dag helemaal opgenomen. Ter afsluiting van ons bezoek zegt een van de leerkrachten dat ze hoopt dat we van onze bezoek niet alleen de foto’s en de verhalen meenemen, maar dat we vooral ook ons gevoel voor de mensen daar meenemen in ons hart. Dat doen we zeker. Maar ook de leerlingen doen dat. Want hoeveel ze ook leren van alle lessen. En met welke beroepsopleiding ze straks ook terug gaan naar hun dorp om daar hun gemeenschap (verder) te helpen, het belangrijkste dat ze meenemen van hun tijd op deze school is het gevoel van het samen (kunnen) leven met “broers” en “zussen”, van welke achtergrond dan ook.

Rubelia, het behoorlijke opgemaakte meisje dat niet altijd even geïnteresseerd lijkt in onze vragen gaat spontaan rechtop zitten als we haar vragen wat het belangrijkste is dat zij heeft geleerd op deze school. Ze straalt, lacht breeduit en zegt vastberaden “La union!”, de eenheid tussen mensen, van welke achtergrond ook.

Ik bedenk me, als je dat toch aan kinderen kunt meegeven, dan heb je als analfabete (!) pater van 82 toch wel iets heel erg moois bereikt.
Meer informatie over de school op de website van Tekove Katu: http://www.tekovekatu.org/es/index.php

Wil je het werk van Red de Teolog@s steunen en zorgen dat nog meer kinderen les krijgen in Mannelijkheid en Geweld? Doneer dan aan Mensen met een Missie! Tot mei 2017 kan dat nog via mijn eigen donatiepagina: https://www.mensenmeteenmissie.nl/reporter/monique-tekstra-van-lochem/